De lessen van 567 hybrides in één project
Bron: Installatie.nl - september 2022
Beelden: Installatie.nl; Bonarius; Cox Geelen
Met een duurzame opplus van 567 huurwoningen in Diemen heeft installateur Bonarius haar eerste grote hybride operatie achter de kiezen; tot op heden grootste van het land. Een opmaat voor wat veel corporaties en haar installateurs staat te wachten. Kan de warmtepomp bijvoorbeeld mee in de onderhoudscyclus van de cv-ketel?
Bij deze huurwoningen van Bouwinvest zijn de hybride toestellen van Daikin/Intergas, Vaillant en Remeha toegepast, deels in combinatie met de dakkap van Cox Geelen, deels in combinatie met vervanging van radiatoren en allemaal in combinatie met waterzijdig inregelen. IDEA Nederland tekende voor het advieswerk.
Het project werd vier jaar geleden ingezet, omdat institutioneel belegger Bouwinvest voor 2030 haar hele woningbezit naar energielabel A wilde tillen. Bouwinvest bezit ongeveer 20.000 woningen in Nederland. “Kijkend naar de klimaatdoelstellingen van 2050 zetten we in op een gasvrije portefeuille in 2045”, vertelt Emile van Doorn van Bouwinvest.
De woningen in Diemen, allemaal gebouwd na 1990, waren een goede prooi voor deze doelstelling. De luxe huurwoningen zijn qua isolatie van een dusdanig niveau dat zonder bouwkundige ingrepen, met een hybride warmtepomp en de toevoeging van vraaggestuurde mechanische ventilatie het A-label al gehaald wordt. De warmtepomp pakt het gros van het benodigde verwarmingsvermogen: de HR-ketel vangt de winterse pieken op, en levert tapwater. Een prima project om ervaring op te doen met hybrides, want qua comfortniveau zijn weinig uitdagingen te verwachten.
Verschillende merken
Huisinstallateur Bonarius uit Zwanenburg, specialist op het gebied van service en onderhoud van huurwoningen ging samen met adviseurs rekenen aan de woningen. Erik Bek van IDEA Nederland schoof in 2018 aan bij dit project: “Het voordeel van deze woningen is dat ze relatief jong zijn, waardoor het ambitieniveau label A met een hybride haalbaar is. We zijn gaan testen bij 100 woningen met de Daikin/Intergas combinatie, waarvan we er een aantal hebben gemonitord.”
Bonarius, vaste installatiepartner van Bouwinvest, mocht het project gaan uitvoeren. Mede-eigenaar Herman van Heusden: “We hebben een zevental fabrikanten aangeschreven om op basis van technische specificaties en prijzen dit project te gaan maken. Uiteindelijk zijn hier hybrides van Daikin/Intergas, Remeha en Vaillant toegepast.”
Rijtjeswoning en hoekwoningen
In de rijtjeswoningen zijn de Daikin Altherma (met cv-ketel van Intergas) en Remeha Elga Ace van respectievelijk 5 en 4 kW toegepast. Voor de hoekwoningen was iets meer verwarmingsvermogen nodig. Hier is de aroTHERM-warmtepomp van 8 kW geplaatst. Dit toestel heeft dan wel weer een buffervat nodig. De belangstelling van huurders bleek goed, zelfs voordat de gasprijzen door het plafond gingen. Dat kwam vooral omdat Bouwinvest geen huurverhoging doorvoerde. De plaatsing van de hybride zorgt voor minder gasverbruik, maar wel meer elektraverbruik. Maar de woningen waren allemaal eerder al voorzien van pv-panelen.
De mechanische ventilatieboxen zijn vervangen door ComfoFans van Zehnder, voorzien van vraagsturing. Dit betekent dat naast de standaard afvoer vanuit keuken, toilet en badkamer ook sensoren geplaatst zijn in de hoofdslaapkamer en woonkamer.
Afgifte en inregelen
Aan het afgiftesysteem (radiatoren) is niets veranderd. Herman van Heusden: “We hebben bij een enkele woning wel traditionele convectoren in een vloerput vervangen door lage temperatuurradiatoren om meer afgifte te creëren, maar dat was achteraf bekeken niet eens nodig.” Wel zijn alle installaties waterzijdig ingeregeld. Een warmtepompgestuurde cv-installatie heeft in tegenstelling tot een cv met gasketel een lage Δt, het verschil tussen aanvoer en retourtemperatuur. Dit betekent dat er hogere volumes door de installatie moeten om hetzelfde comfortniveau te krijgen als een cv-installatie die wordt gevoed door een cv-ketel.
De meeste installaties hebben er nu een – weliswaar milde – winter opzitten. Het goede nieuws is dat er geen comfortklachten zijn binnengekomen. De capaciteit van 4 kW voor de warmtepomp is voor de verwarmingscapaciteit van een standaard rijtjeswoning voldoende, concludeert Van Heusden. “Vanuit een ketel bekeken ben je gauw geneigd te overdimensioneren. Dat hoeft met de warmtepomp niet. Wel hebben we met de toegepaste ketels (CW4 of zelfs CW5) gekozen voor een hoog tapwatercomfort.”
Open verdeler
Wat een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst blijkt, is de hydraulische inregeling op een bestaand afgiftesysteem. Van Heusden: “Uit de praktijk blijkt dat bewoners aan de knoppen gaan draaien, en dat daardoor de warmtepomp zijn warmte niet meer kwijt kan en gaat pendelen. Dit gaan we in een volgend project waarschijnlijk oplossen door de warmtepomp en de ketel hydraulisch te scheiden van het afgiftesysteem met een open verdeler.”
Tussenstap
De gemeente Diemen heeft de eerstvolgende tien jaar nog geen plannen om de jaren-90-woningen op een andere manier, bijvoorbeeld met een warmtenet, van het aardgas af te halen. “Deze verduurzaming is voor de komende vijftien jaar dus een prima oplossing. Daarna gaan we met elkaar om tafel om te zien wat de volgende stap is.” Buitenunits: liever op het dak dan in de tuin Wat doen we met de buitenunit? Niet alle woningen hebben een plat dak voor de buitenunit. De tuin bleek voor huurders een ongeschikte plek vanwege de ruimte. Daarom heeft Bonarius bij veel woningen de dakkap van Cox Geelen, vaste rookgasafvoerpartner van de service-installateur, toegepast. De Econext-dakkap is op maat gemaakt voor dit project, en dus ingemeten op de dakhelling van de verschillende woningen. De kap wordt op het dakbeschot verankerd. Herman van Heusden: “We hebben de kap doorgerekend en later gemeten qua geluid. Deze kap is wat stabieler en steviger dan andere oplossingen. Het geluid resoneert minder in de kap. Onze ervaring is dat bij een 4 kW hybride de geluidsproductie zowel op de eigen zolder, als op de erfgrens binnen de wettelijke normen (40 dB, red.) blijft. Ook wanneer de zolder een verblijfsruimte is. Bij de hogere vermogens hybride is dit anders: daar produceren de buitendelen meer geluid.”
Lees ook het artikel van Remeha over dit project.
De prefab kap is voorzien van een inspectieluik
Bij de meeste woningen kon de kap geplaatst worden naast een dakraam. Hierdoor kan een onderhoudsmonteur met klimbeveiliging vrij eenvoudig de buitenunit servicen. De meerkosten voor onderhoud aan de buitenunits van woningen die monteurs niet via het dakraam kunnen bereiken, zijn meegenomen in de meerjarenbegrotingen: hiervoor moet bij onderhoud of storingen een hoogwerkertje ingeschakeld worden. Erik Bek van IDEA Nederland: “Bij een hybride heb je altijd nog de HR-ketel als backup wanneer in hartje winter de buitenunit uitvalt. Een volledig elektrische warmtepomp zou ik niet zo gauw zo op het dak zetten: daar moet je altijd snel bij kunnen bij storingen.”